Stambolli në çdo periudhë të historisë e ka ruajtur karakteristikën e të qënurit një qytet port.

Stambolli në çdo periudhë të historisë e ka ruajtur karakteristikën e të qënurit një qytet port. Edhe pas ngadhënjimit të tij, gjithashtu, ai zuri vendin e merituar në qendër të tregtisë botërore. Anijet që vinin nga vende të ndryshme, sillnin në Stamboll mallrat e tyre tradicionale. Në këtë aktivitet tregtar, ku më me shumicë ishin anijet franceze, angleze dhe holandeze, më të preferuara ishin mallrat, si copat e leshta dhe të mëndafshta, lëndët ngjyruese, sheqeri dhe kafeja. Përveç të tjerave nga Venediku importohej xham, letër dhe lëndë farmaceutike, nga Anglia plumb, kallaj dhe orë në sasi të mëdha, si dhe gurë të çmuar, flori dhe argjend në sasi të bollshme. Anijet, që sillnin mallra vetëm në Stamboll, në udhëtimet e tyre të kthimit, nuk mundnin të gjenin mjaftueshëm ngarkesë. Drithërat renditeshin në krye të listës së kërkesës për mallra turke. Por në shek. 16-të, kërkesa për drithë kishte rënë aq shumë, sa mund të quhej e papërfillshme. Vetëm shapi, lëkura dhe dylli mund të eksportoheshin. Rreth e qark portit të Stambollit nuk kishte depo të mëdha. Sepse përgjithësisht importoheshin mallra të vlefshme dhe që nuk zinin shumë vend. Vendi i njohur sot si “Hani i Plumbtë”, i ndërtuar në mes të shek.-16-të, nga ana e Vezirit të Madh, Rustem Pashës, për shumë kohë kishte luajtur rolin e hambarit të portit. Përveç kësaj praktike, për të mbrojtur mallrat, tregtarët përdornin edhe depot nëpër shtëpitë e tyre. Në Stamboll shtëpitë ishin kryesisht prej druri. Një zjarr i vogël që binte në një shtëpi, rezultonte në djegien e rrugës, ku ndodhej shtëpia, ose madje të të gjithë lagjes. Tregtarët për tu mbrojtur nga zjarri i ndërtonin shtëpitë dhe depot e tyre me gurë.

Në portin e Stambollit, përveç zjarrit dhe aksidenteve, përjetoheshin edhe ngjarje të gëzueshme, që ndonjëherë pengonin për ditë të tëra aktivitetin normal dhe bëheshin shkak për mbledhjen e turmës kurioze.

Në krye vinte zbarkimi i flotës në det, në pranverën e çdo viti. Ndërkohë kapedan pashai përshëndetej nga ana e Padishahut, që nga vila verore, me një numër të madh të shtënash topi. Plus kësaj, në një mënyrë shumë të hareshme, pas flotës, që kthehej nga itinerari i saj, bëhej hyrja në port e anijeve rezervë të shtëna në dorë. Përveç kësaj, ulja e anijeve nga skela e Amiresë në det ishte një nga ngjarjet e denja për tu kundruar. Atë ditë shpeshherë ishin prezentë edhe padishahë, së bashku me disa vezirë.

Hyrja në portin e Stambollit dhe në Bririn e Artë nuk ishte aspak e lehtë. Shpejtësia dhe drejtimi i erës ndikonte shumë anijet me vela. Sipas fjalëve të udhëtarit Pouqueville, “Në Sarajburnu gjithmonë shumë njerëz presin ardhjen e anijeve që duan të hyjnë në port nga deti i Marmarasë. Me anë të litarëve të hedhura që nga bregu, i tërhiqnin ato dhe i lëviznin rreth e qark kepit, ku kalimi është i vështirë edhe në kushte normale.” Si në Sarajburnu, po ashtu edhe në fshatrat e Bosforit, gjendeshin tërheqësit e barkave, të cilat duke qenë se nuk mund t’ia dilnin dot rrymës, tërhiqeshin për tu kaluar nga pikat e vështira. Fundja barkat me lopata, të çdo lloj madhësie dhe tipi, ishin mjete të pazëvendësueshme të jetës së qytetit, qoftë për punët e përditshme, qoftë edhe nga ana e panoramës, që u binte në sy udhëtarëve.

Pas shekullit të 18-të transporti në Stamboll sigurohej me anë të barkave me lopata, të çdo madhësie, pasi tani në brigjet e Bosforit ndërtoheshin gjithnjë e më shumë vila verore dhe saraje padishahësh, qyteti ishte shtrirë në një sipërfaqe më të gjerë, kurse vendbanime ishin krijuar në të dyja anët e Bosforit, përfshirë këtu edhe Yskydarin (Üsküdar) dhe Kadëkëjin (Kadıköy). Për këtë arsye shoqata e barkëtarëve ose lundruesve zinte një vend të rëndësishëm në pozitën shoqërore të qytetit. Barkëtarët, numri i të cilëve arrinte deri në 25 mijë, në periudha të jashtëzakonshme kryenin shërbim edhe në flotë. Së bashku me këtë, pas ndërtimit të urës së parë të Bririt të Artë, shihet se numri i barkëtarëve u ul me një të tretën. Barkëtarët në shekujt e 18-të dhe të 19-të ishin nën kontrollin e Bostanxhëbashësë (Bostancıbaşı, Komandanti i ruajtjes së sarajeve dhe rendit në qytet). Çdo barkëtar ishte përgjegjës për mbarëvajtjen dhe ecurinë e punëve të qehajasë (kujdestarit) të skelës dhe sipas politikave të ndjekura nga çdo skelë, ekzistonte mundësia që të merrej një taksë e caktuar nga çdo barkëtar i regjistruar. Së bashku me këtë dihet se atyre që nuk ishin anëtarë të shoqatës (gildës) së barkëtarëve, nuk u jepej leje për të ushtruar këtë zanat. Meqë ra fjala, ushtarët e Kazermës të Tophanesë, me këtë rrugë arrinin që të siguronin të ardhura shtesë. Përveç të tjerave, që të bëheshe barkëtar duhet që të kishe edhe një person tjetër të besueshëm, që të bëhej garant për ty. Për shit-blerjen e barkave ishte e nevojshme leja e Kujdestarit (Kethydasë) së Gondolierëve, që ishte kryetari i shoqatës (gildës) dhe që kontrollonte rendin dhe qetësinë brenda kësaj të fundit. Në kohë lufte, barkëtarët ngarkoheshin me detyrën e xhenierit. Por puna e barkëtarit nuk mbaronte me kaq. Shuarja e zjarreve në zonë, ishte një ndër shumë punët e tyre.

Po ashtu, siç ishte i përcaktuar sipas skelës, itinerari i çdo barkëtari në Stamboll, ashtu kishte edhe rrugë të caktuara për çdo linjë dhe kishte ligje në lidhje me numrin e udhëtarëve që mund të merrte një barkë.

Përveç të tjerave, sistemi i njohur me emrin sistemi i dollmushëve (shërbim transporti urban), ishte i përhapur në shumë linja në fillimet e shekullit të 16-të. Në shumë shënime rrugëtimesh është cilësuar se barkat mund të merreshin me qira nga persona të veçantë, ose nga udhëtarë të ndryshëm për të bërë shëtitje në Bosfor. Siç mund të kuptohet, barka ishte njëlloj si taksia e Stambollit të vjetër. Nëpër barka gjatë shumë viteve kishin ndodhur aksidente të panumërta, të vogla apo të mëdha. Sepse barkat nuk ishin praktike për të marrë rrugë në det, kur frynin erëra të forta. Deri në shekullin e 17-të ishin të përhapura barkat me 2 deri në 3 çifte lopatash, të njohura me emrin gondola. Këto varka të ngushta ishin shumë të shpejta. Duke filluar me fundin e shekullit të 17-të, emri gondola kishte filluar të zëvendësohej me fjalën varkë. Varkat me lopata përveç transportit të udhëtarëve, shoqëronin gjithashtu edhe anijet e mëdha. Madje nëpër varkat e përdoruara për shuarjen e zjarrit ndodheshin pompa uji, kazma, litarë, si dhe mjete të tjera të nevojshme për shuarjen e zjarrit. Përveç kësaj në jetën e qytetit luante një rol të rëndësishëm barka e pazarit. Këto ishin varka të mëdha, me ndërtim të bukur dhe të kushtueshëm, ku uleshin radhë 8-10 barkëtarë, si dhe ndonjëherë kishin një ose dy direkë dhe një sistem të thjeshtë velash. Varka e pazarit siguronte lidhjen ndërmjet fshatrave të Bosforit dhe lagjeve rreth e qark Azisë, me tregun dhe pazaret e Stambollit. Disa ishin dhuruar nga ana e të pasurve, që jetonin në atë fshat. Por shumica u përkisnin njerëzve, që i përdornin si një burim jetese. Barka e pazarit, kjo pjesë e panoramës së përditshme të Stambollit, deri edhe në fund të shekullit të 19-të, u zhduk nga qarkullimi dhe u zëvendësua me transportin rrugor. Duke filluar me mesin e shekullit të 19-të, së bashku me vaporët e kompanive Şirket-i Hayriye dhe Briri i Artë, erdhi edhe fundi i mijëra varkave me vela./trt/