Gjenitë shqiptarë që po habisin botën

Në 2011-n shkenca floli shqip. Tetë të rinj shqiptarë me projekte shkencore vlerësohen me medalje ari, argjendi dhe bronzi. Turqia, Rumania, Ajzerbaxhan dhe Shtetet e Bashkuara “provokuan” zotësitë e tyre.Të stërvitur për të dhënë rezultate maksimale dhe për të zhvilluar aftësitë laboratorike, pavarësisht moshës, talentet shqiptare shkëlqyen duke “çuditur” juritë me idetë e projekteve dhe prezantimin e tyre.

Enio Barçi, djali nga Tirana rrëmben “medaljen e artë” në Stamboll të Turqisë në Olimpiadën Botërore të Shkencave Ekzakte. Projekti shqiptar “Marrja e ujit nga lagështira” vlerësohet me vendin e nderit, 17 vjeçari fiton një nga 13 medaljet që juria shpërndau për gjenitë.

“Momentin kur dëgjiova emrin tim që fitova mediale ari më kanë vajtur lot dhe u gëzova shumë. Isha shumë i lumtur, nuk u besoja veshëve”, theksoi Erion Barçi.

Një tjetër projekt shqiptar rezultoi i suksesshëm në konkursin ndërkombëtar. “Ndarja e vajit nga uji dhe ripërdorimi i tij” me autorë: Artid Skënderi, Franc Hysenaj, Rudi Lulaj dhe Ermal Curri, në prill të këtij viti u vlerësua me Medalje Argjendi në Ajzerbaxhan dhe atë të Artë, në 21 maj, në Olimpiadën Ndërkombëtare të Shkencave Natyrore në Turqi.

“Projekti synonte gjetjen e materialeve për pastrimin e detit nga vajrat”, theksoi Rudi Lulaj.

Të inspiruar nga Katastrofa e Gjirit të Meksikës, ku nga shpërthimi në “Deepwater horizon”, në prill të 2010-ës, miliona litra naftë u derdhën në oqean, të rinjtë shpjegojnë “shpikjen” që do të shërbente për pastrimin në raste të tilla, për të eleminuar atë që amerikanët do ta quanin “një 11 shtator mjedisor”.

“Projekti ynë kishte dy faza, faza e parë ishte mbledhja e vajit dhe sistemimi në një sipërfaqe sa më të vogël që ta kishim më të lehtë punën për ta pastruar, ndërsa faza e dytë ka të bëjë me idenë tonë. Në këtë rast ne përdorëm një top pingpongu, i cili qendronte në mes të vajit dhe ujit. Në fund të enës vendosej një valvulë që kur hapej binte uji dhe vaji qendronte sipër”, shpjegon Rudi Lulaj.

Dhe shpikjet vazhdojnë, vlerësimet gjithashtu. Fjodor Mërkuri është një tjetër talent. Sapo është kthyer nga Shtetet e Bashkuara, së bashku me disa të rinj nga Cëriku, ai konkuroi në Houston të Texas-it, në kategorinë e ambientit, me projektin “Rritja e bimëve me tretësira ushqyese”. Mes 400 projekteve nga 1100 të rinj, jurisë i bëri përshtypje ideja e tij, një këshillë për fermerët jashtë kushteve laboratorike.

“Dheu i papastër nuk ndikon pozitivisht në rritjen e bimëve, ndërkohë që nëse ne do kontrollojmë përbërjen e dheut atëherë edhe bimët do të rriten më mirë”, thekson Fjodor Merkuri.

Drita e diellit e kontrolluar dhe tretësirat janë elementët bazë për aplikimin e projektit. “Mënyra e çuditshëm” për rritjen e bimëve, që zbatohet nëpërmjet “mekanizmave të ndryshëm”, shpjegohet në këtë mënyrë nga “shpikësi 17 vjeçar”.

“Kjo bimë është një spec, pjesa e poshtme është tretësira që duhet ndërruar në çdo pesë ditë, gjë që bën që bima të rritet e shëndetshme”, tregon Fjodor Mërkuri.

Etja për dije prodhon shpikje të tjera. Rigest Shala dhe Dejvi Dode i bashkohen listës së të rinjve. Filmi i animuar “Right before the end” rreshtohet ndër më të mirët në olimpiadën e këtij viti në Rumani. Historia e një njeriu, në sytë e adoleshentëve, realizuar në kompjuter me sisemin 3 dimensional, bëri për vehte jurinë. Medalja e bronzit, këtë herë, i takoi Shqipërisë.

“Kjo ishte kategoria më e vështirë. Pamë që edhe skenari kishte ndikuar”, shprehet Rigest Shala.

Jetojmë në mijëvjeçarin “e inteligjencës”. Këta të rinj na kujtojnë se gjenitë “rriten mes nesh”, pavarësisht dilemës nëse lindin apo bëhen të tillë. Nga medaljet që pamë kuptojmë se “vlera e tyre nuk mbetet tek ‘shkenca’, por tek vendi dhe ajo që përfaqësojnë”.
/ikub.al, top-channel/