Zbuluesi i trurit elektronik (kompjuterit)

Në këtë numër të revistës
sonë, do t’ju shpjegoj një emër
të paharruar të shkencave të
mekanikës, një dijetar shumë i
rëndësishëm, që ka hyrë denjë-
sisht në historinë e shkencës
dhe teknologjisë botërore.
Emri i i tij i vërtetë ishte
Bediuzzaman Ebul Iz Ibni Ismail
Ibni Rezzaz el-Xhezeri. Ai
ishte nga turqit Artukllu. Në
vitin 1071, me nisjen e çlirimit
të Anadollit të Alparslan Gazit,
pas luftës së Malazgirtit,
“Artuk Bej” ishte një nga komandantët
e Alparslan Gazit,
ishte bir i beut të turkmenëve.
Artuk Bej ishte pikërisht ai, që
çliroi luginën e Jeshilirmakut.
El-Xhezeriu ka lindur në një
nga qytetet më të bukura të
Turqisë, në Dijerbakër, qytet i
cili më parë mbante emrin Kara
Amid. Mendohet të ketë jetuar
Ebul Iz
(el-Xhezeri)
- Zbuluesi i trurit elektronik (kompjuterit) -
MUSTAFA JAZGAN
17
mes viteve 1136 - 1206.
Dijerbakri është një qytet i stolisur
me veprat më të bukura të kulturës
më të mrekullueshme të Qytetërimit Islam, që
prej kohës së bijve të artukve, ka vazhduar të
mbetet ende sot si një qytet islam. El-Xhezeriu
ka qenë Reisul Amal (kryeinxhinier) për 32 vite
me radhë në sarajin e Artukllu-së. Ai bëri urën
e mrekullueshme (Ura Malabadi) në Hisnikejfa
dhe punoi mjaft për ndërtimin e zonës pë-
rreth. Gjithashtu, para tetë shekujsh, ka bërë
makina që të punojnë me sistem mekanik dhe
automatik. Këto arritje lanë të habitur të gjithë
njerëzit e kohës. Jo vetëm kaq, por shpiku
palloin-robot që cicëronte në mënyrë automatike,
orën automatike, elefantët robotikë,
etj. Në momentin kur bëri robotin që lëvizte
në mënyrë automatike e bënte disa veprime
të caktuara, ia tregoi Ebul Fet’h Mahmud bin
Mehmed bin Karaaslanit, prijësit të Dijerbakrit,
që ishte nga turqit Artukllu. Mbreti u habit
me atë që po shikonte. E analizoi, e lavdëroi
dhe i tha: “Ke bërë diçka që nuk është parë
në botë. Shpikja jote nuk do të shkojë kot.
Shkruaj një libër për zbulimet, shpikjet dhe
prodhimet e tua.” Dhe Xhezeriu shkroi librin e
famshëm “Kitabul hejel”. Kjo vepër, që u bë burim
për shumë tema të ndryshme inxhinierike
të sotme, është një nga të parat në historinë
e shkencës dhe teknikës.
Të dashur vogëlushë!
El-Xhezeriu, me mendjen e ndritur që kishte,
u bë iniciator i kibernetikës, trurit elektronik
(kompjuterit) dhe sistemeve automatike.
Nëse sot do të pyesnim, se, kush është shpikësi
i kompjuterit, që gjendet në çdo shtë-
pi, në çdo institucion dhe në duart e secilit,
ndoshta përgjigjja e 60 %-ve do të ishte “Nuk
e di”. Një grup njerëzish që lexojnë me kujdes
revista shkencore dhe enciklopedi, ndoshta
do të thonë se shpikësi i kompjuterit është
Charles Babbage (1792 - 1871). Në fakt,
gjashtë shekuj më parë se Babbage, ElXhezeriu
kishte zbuluar temat e “Kibernetikës
dhe të sistemeve automatike”,
që janë baza e kompjuterit, këtë e ka
konkretizuar me makineritë që ka bërë.
Padyshim që ai është babai i kompjuterit.

Edhe suksesi i “ekuilibrit” mes sistemeve
është një arritje e tij. Do të kalonin
shekuj, dhe... vetëm në vitin 1951 profesori
britanik i neorologjisë Dr. Ross Ashby,
që shquhet si babai i kibernetikës,
do të parashtrojë tezën për: “Situata e
ekuilibrit të lartë”.
Sado që francezët pretendojnë se
kibernetika dhe sistemi elektronik ka
nisur me Dekartin dhe Paskalin; gjermanët
thonë me Lejbnicin dhe anglezët me
Roger Bakonin, Ebul Izi është padiskutim
i pari, dhe me të drejtë është quajtur:
Zbuluesi i trurit elektronik.