Çështja Shqiptare, në kujtimet e diplomatit gjermanë Karl Max, në Londër 1912- 1914

Pamfleti, “My Mission to London, 1912-1914” nga diplomati gjerman Karl Max, gjatë misionit të tij në Londër; pas kthimit të tij në Gjermani, ai ka jetuar në pension në Gjermani, por ka kontribuar artikuj të rastit për shtypin e kohës. Pamfleti, i cili është shkruar në gusht, të vitit 1916, nuk ishte menduar për botim, por u shpërnda në mënyrë konfidenciale me disa miq. Ekzistenca e tij kishte qenë prej kohësh e njohur, por ato panë dritën e diellit kur u botuan në muajin mars në gazeta suedeze “Politiken”.
I njohur si Prince Lichnowsky’s, ai ishte i njohur si pro-grekë dhe mbronte idenë e Greqisë së Madhe.
Lufta e Parë Ballkanike kishte çuar në shkatrrimin e Perandorisë Osmane dhe në këtë mënyrë kjo ishte një humbje për politikën tonë, e cila kishte qenë e identifikuar me politikën e Turqisë për disa vite. Qysh kur nuk mund të shpëtohej Turqia në pjesën Evropiane (Ballkani), kanë qenë dy mënyra në të cilat ne mund të arrinim një marrëveshje: Ose ne mund të shfaqim mos-interesimit tonë të plotë në lidhje me përvijimet kufitare duke iu lënë në dorë Aleancës Ballkanike (Serbi, Greqi, Mali i Zi, Bullgari), për të zgjidhur ato, ose ne mund të mbështeshim “Aleatët” tanë dhe duke mbajtur vijën e politikës së Aleancës Tripalshe në Ballkan, duke hequr dorë nga roli i ndërmjetësuesit. Që në fillim unë doja që të ndiqej kursi i parë, por “Foreign Office” ngulte këmbë për të dytin.
Pika me jetike ishte çështja shqiptare. Aleatët tanë dëshironin krijimin e një shteti të Pavarur Shqiptar, ku austriakët nuk duanin që serbët të kishinë qasje në Adriatik, dhe italianët nuk duanin që grekët të merrnin Vlorën, madje nuk i deshironin as edhe në veri të Korfuzit. Në krahasim me këtë, Rusia, siç dihet,kishte mbështetur dëshirat e Serbisë dhe Franca ato të Greqisë.
Këshilla ime është për të trajtuar këtë çështje si jashtë fushëveprimit të Aleancës, duke mos i mbështetur as austriakët, dhe as pretendimet italiane. Pa ndihmën tonë kjo do të kishte qenë e pamundur për të ngritur një Shqipëri të pavarur, e cila, ku secili parashikonte, që nuk kishte asnjë shancë për të mbijetuar; Serbia do të shtrihet në det, dhe Lufta e Parë Botërore do të ishte shmangur. Franca dhe Italia do të grindeshin mbi Greqinë, dhe në qoftë se italianët nuk do të luftonin me Francën duke mos i mbeshtetur asnjërenë palë, ato do të ishin të detyruar të pajtoheshin me zgjerimin e Greqisë deri në veri të Durrësit.
Pjesa më e madhe e Shqipërisë është Helene. Qytetet në jug janë krejtësisht po aq; dhe gjatë Konferencës së Ambasadorëve delegacione nga qytetet kryesore mbërriten në Londër (grekë), që kërkonin aneksimin e Shqiperisë së Jugut nga Greqi. Edhe në ditët e sotme Greqia ka elementet shqiptare dhe i ashtu-quajtur fustanella kobëtare greke është me origjinë shqiptare.
Përfshirja e shqiptarëve, të cilët janë kryesisht ortodokse dhe myslimane, në trupin e shtetit grek, pra, ishte zgjidhja më e mirë dhe më e natyrshme, në qoftë se ju do te t’ua lini Shkodrën malazezëve dhe Veriun e Shqipërisë serbëve (duke përfshi Kosovën dhe Maqedoninë). Për arsye dinastike H. M ishte gjithashtu në favor të kësaj zgjidhje. Kur kam mbështetur këtë pikëpamje në një letër drejtuar monarkut mora shumë “sharje” nga Kaiser Wilhelm II; ai me kritikoj rëndë dhe me tha se kisha pasur reputacionin e të qënit “një kundërshtar i Austrisë,” dhe unë isha që të përmbahem nga ndërhyrjet e tilla dhe korrespondenca e drejtpërdrejtë.
Titulli original:Die Denkschrift des Fürsten Lichnoësky. Meine Londoner Mission 1912 – 1914. Hg. v. einer Gruppe von Friedensfreunden. Berlin 1918